Νέα

Το σώμα καθρέπτης της ψυχής και του νου

Αναστάσιος Δ. Καλαντζής, Χειρουργός Ουρολόγος - Ανδρολόγος

 

Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και πιο συχνά τον όρο ψυχοσωματικές παθήσεις ή ψυχοσωματικό σύνδρομο κλπ. Με τον όρο αυτό εννοούμε τις παθήσεις της γενικής παθολογίας που οφείλονται σε συνειδητούς ή ασυνείδητους ψυχολογικούς παράγοντες και αφορούν όλες τις ιατρικές ειδικότητες.

 

Οι ψυχοσωματικές ασθένειες δεν είναι λιγότερο σημαντικές από τις ασθένειες που τα αίτια τους είναι καθαρά οργανικά. Το σώμα μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ψυχή και τον νου μας. Συναισθήματα και καταστάσεις που βιώνουμε και δεν μπορούμε να τα εκφράσουμε με λόγια ή τα απωθούμε ή δεν είναι ακόμα συνειδητά, τις περισσότερες φορές εκδηλώνονται μέσω συμπτωμάτων στο σώμα μας.

 

Υπάρχουν και περιπτώσεις που παρατηρείται το αντίθετο. Η ίδια η γενική ιατρική κατάσταση, κάποιο οργανικό αίτιο δηλαδή προκαλεί σαν σύμπτωμα διαταραχή της διάθεσης. Όπως στην νόσο του Parkinson η έλλειψη δοπαμίνης προδιαθέτει για καταθλιπτικού τύπου συμπεριφορά η οποία συνοδεύεται από απαισιοδοξία και απογοήτευση. Στην νόσο του Huntington και στην νόσο του Alzheimer οι διαταραχές της διάθεσης και της προσωπικότητας, οφείλονται κατά πρώτο λόγο στην εγκεφαλική εκφύλιση και όχι στην απογοήτευση που νιώθει ο ασθενής για την κατάσταση της υγείας του. Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνονται η έλλειψη της Βιταμίνης Β12, οι ενδοκρινοπάθειες (π.χ. θυρεοειδοπάθειες), οι λοιμώξεις (π.χ. AIDS) κλπ.

 

Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της ιστορίας, οι ασθένειες αποδίδονταν σε μαγικά και άγνωστα φαινόμενα, όπως οι αμαρτωλές σκέψεις, η κατάληψη από κακά πνεύματα και το θέλημα εκδικητικών θεών. Το ξεκίνημα της δυτικής ιατρικής εντοπίζονται και χρονολογείτε στην αρχαία Ελλάδα, με τον Ιπποκράτη να θέτει τα θεμέλια της ορθολογιστικής ιατρικής κατορθώνοντας να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής . Ο Γαληνός αποτελεί μία άλλη σημαντική φυσιογνωμία της ιατρικής καθώς στήριξε τη διάγνωση στην ανατομία και τη φυσιολογία. Τον 15ο αιώνα, η Αναγέννηση εισήγαγε τη νοησιαρχία και τον ορθολογισμό στο χώρο της ιατρικής. Το βιο-ιατρικό μοντέλο της ασθένειας, το οποίο αποτέλεσε για πολλούς αιώνες υπόδειγμα αξιωματικού χαρακτήρα, έχει βαθιές ρίζες στις φιλοσοφικές θεωρίες του αναγωγισμού και του δυϊσμού. Είναι αναγωγικό επειδή θεωρεί πως οποιαδήποτε διεργασία που οδηγεί σε ασθένεια μπορεί να γίνει κατανοητή αν αναλυθεί στα πιο απλά αλλά βασικά συστατικά στοιχεία της. Επίσης είναι δυϊστικό γιατί δεν ερμηνεύει το ρόλο που διαδραματίζουν οι ψυχολογικές και κοινωνικές διεργασίες στην αιτιολογία και εξέλιξη της ασθένειας, αλλά θεωρεί τους σωματικούς παράγοντες ανεξάρτητους από τους ψυχολογικούς.

 

Στα μέσα του 20ου αιώνα, οι Dunbar και Alexander προετοίμασαν το δρόμο για την ανάπτυξη του πεδίου της ψυχοσωματικής ιατρικής, συνδέοντας τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας με συγκεκριμένες σωματικές ασθένειες. Μέχρι πρότινος, οι ψυχολόγοι ασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά με τον ψυχισμό. Η συντήρηση του βιο-ιατρικού μοντέλου της ασθένειας είχε σχεδόν αποκλείσει τη συμμετοχή των κοινωνικών επιστημών από την αντιμετώπιση των ζητημάτων της υγείας. Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο της υγείας προτάθηκε από τον ψυχίατρο George Engel το 1977. Ο ίδιος ο όρος βιοψυχοκοινωνικός τονίζει το γεγονός ότι τόσο οι βιολογικοί, όσο και οι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες αποτελούν συντελεστές της υγείας.

 

Η ραγδαία εξέλιξη των κοινωνικών επιστημών, η σχετική αλλαγή νοοτροπιών απέναντι στα θέματα υγείας, η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας της παραδοσιακής ιατρικής επιστήμης, η αναζήτηση χαμηλού κόστους θεραπευτικών παρεμβάσεων καθώς και άλλοι παράγοντες, οδήγησαν στην ανάπτυξη της ψυχολογίας της υγείας. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, οι ψυχολόγοι άρχισαν να μελετούν τη σχέση της ψυχικής ασθένειας με το σώμα και να εφαρμόζουν τις ψυχολογικές αρχές στο χώρο της υγείας. Η ψυχολογία της υγείας έχει λάβει σημαντικές προεκτάσεις στο έργο της, καθώς περιλαμβάνει πλέον θέματα σχετικά με την απόκτηση και τη διατήρηση της σωματικής υγείας και ευεξίας.

 

Καταστάσεις π.χ. πόνου στον αυχένα συχνά συνδυάζονται με άγχος ή stress και αποτελούν την σωματοποιημένη εξωτερίκευση συναισθημάτων ή ψυχολογικών συγκρούσεων του ατόμου.

 

Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία, έφτιαξε έναν κατάλογο, αρκετά ελλιπή όμως, που κατατάσσει τις ψυχοσωματικές παθήσεις στις εξής δέκα κατηγορίες:

 

Δερματικά: νευροδερματίτιδα, αλλεργική δερματίτιδα, έκζεμα, τριχόπτωση κ.ά.

Μυοσκελετικά: πόνοι στη μέση, κράμπες, νευρόπονοι, πονοκέφαλοι από υπέρταση, ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.ά.

Αναπνευστικά: άσθμα, υποτροπιάζουσα βρογχίτιδα κ.ά.

Κυκλοφορικά: υπέρταση, ταχυκαρδία, άλλες καρδιακές παθήσεις όπως αρρυθμία ή στένωση στεφανιαίων, ημικρανίες κ.ά.

Αιματολογικά: διαταραχές στο αίμα όπως αύξηση πηκτικότητας και διαταραχές στο λεμφικό σύστημα.

Γαστρεντερικά: έλκος, γαστρίτιδα, σπαστική κολίτιδα κ.ά.

Γεννητουρικά: διαταραχές στον κύκλο της περιόδου, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαφέροντος, ψυχοσεξουαλικές διαταραχές κ.ά.

Ενδοκρινικά: υπερθυρεοειδισμός, ψυχογενής βραχυσωμία, ζαχαρώδης διαβήτης κ.ά.

Διαταραχές αισθητηρίων οργάνων: ψυχογενής πόνος κ.ά.

Διαταραχές νευρικού συστήματος: στις οποίες ο συναισθηματικός παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο, όπως σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.

 

Πολλές επίσης ουρολογικές παθήσεις θα μπορούσαμε να τις εντάξουμε στον κατάλογο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας.

 

Το ουρηθρικό σύνδρομο είναι μία πάθηση η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ψυχοσωματικό σύνδρομο. Χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο  συμπτωμάτων, ημερήσια συχνουρία, επιτακτική ούρηση, δυσουρία, και σπανιότερα υπερηβικό άλγος (αίσθημα δυσφορίας στην περιοχή χαμηλά στην κοιλιά) και πόνο στην ουρήθρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις , η ένταση των συμπτωμάτων έχει σχέση με την έμμηνο ρύση.

 

Το σύνδρομο παρουσιάζεται στη γόνιμη ηλικία και σπανιότερα σε άτομα νεαρής ηλικίας. Πολλές φορές η έναρξη του παρουσιάζεται με μία ουρολοίμωξη.

 

Η διάγνωση τίθεται εξ αποκλεισμού και απαιτείται η πλήρη διερεύνηση των ασθενών με ουρηθρικό σύνδρομο, πριν τεθεί η διάγνωση του ψυχολογικού υπόβαθρου. Η θεωρεία της σωματοποίησης του συνδρόμου στηρίζεται στο γεγονός ότι μεγάλο ποσοστό γυναικών με το σύνδρομο παρουσιάζουν έντονα ψυχολογικά προβλήματα όπως άγχος ,υστερία, ψυχοπάθειες, κλπ.

 

Η στυτική δυσλειτουργία θα μπορούσε επίσης να ενταχθεί στο παραπάνω κατάλογο. Σε άντρες που παρουσιάζουν στυτική δυσλειτουργία τα αίτια ποικίλλουν. Μπορεί να οφείλεται σε οργανικούς παράγοντες ή ψυχολογικούς παράγοντες ή σε συνδυασμό και των δύο.

 

Εκτός από τα οργανικά αίτια (αγγειακά, νευρογενή, ορμονικά, χρόνιες παθήσεις, χρήση φαρμακευτικών ουσιών, λοιμώξεις, λανθάνουσες κακοήθεις παθήσεις του κατώτερου ουρογεννητικού), το άγχος, η κατάθλιψη, το αίσθημα ενοχής, η έλλειψη γνώσεων και εμπειριών σχετικά με την σεξουαλική πράξη σε άτομα νεότερης ηλικίας, το άγχος απόδοσης, προβλήματα στον γάμο, η μη ανταπόκριση του συντρόφου τους, είναι σημαντικοί ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζου τους άντρες με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαταραχών και δυσλειτουργιών στην στύση και την σεξουαλική τους επαφή.

 

Οι διαταραχές της σεξουαλικής επιθυμίας, η διαταραχή του οργασμού (ανοργασμία), οι διαταραχές σεξουαλικού πόνου, και οι διαταραχές στην ούρησης, είναι παθήσεις που τα αίτια του σε πολλές περιπτώσεις οφείλονται σε ψυχολογικούς παράγοντες.

 

Η ανθρώπινη ψυχική και σωματική υγεία, σχετίζεται με κάποιους παράγοντες τους οποίους αναφέρει ο Siegel στα βιβλία του, ειρήνη (που σημαίνει αποδοχή του εαυτού μας και του κόσμου), αγάπη, ελπίδα, άνοιγμα στη χαρά, υπευθυνότητα απέναντι στον εαυτό μας, χαλάρωση, έκφραση των αυθεντικών συναισθημάτων μας (αυτό σημαίνει ότι έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε και να καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα μας) σχέσεις αρμονίας με τους άλλους.