Λιθίαση ουροποιητικού συστήματος

• Ο σχηματισμός λίθων στο ουροποιητικό σύστημα αποτελεί την τρίτη κατά σειρά συχνότητας πάθηση στον άνθρωπο μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη. Οι λίθοι του ουροποιητικού συστήματος εμφανίζονται σε άτομα κάθε ηλικίας και φύλου, σε κάθε φυλή και χώρα και είναι γνωστοί από τους αρχαίους χρόνους. Ο αρχαιότερος λίθος του ουροποιητικού συστήματος βρέθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Άγγλο αρχαιολόγο Sir Grafton Elliot Smith, ο οποίος τον χρονολογεί περί το 4800 π.Χ. Ο συγκεκριμένος λίθος βρέθηκε ανάμεσα στα οστά της λεκάνης ενός νεαρού άνδρα, σε τάφο της προδυναστικής εποχής, στο El Amrah της Άνω Αιγύπτου. Παρά το γεγονός ότι η λιθίαση του ουροποιητικού είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων η έρευνα κυρίως για την παθογένεια της αρχίζει εδώ και περίπου 35 χρόνια και οφείλεται στο γεγονός της αύξησης των λιθιάσεων που ανέρχεται περίπου στο 1-4% του γενικού πληθυσμού και αφορά κυρίως άντρες 35-55 ετών.
  

• Η πλειονότητα των λίθων σχηματίζονται στους νεφρούς και από εκεί μεταναστεύουν στους ουρητήρες, την κύστη και την ουρήθρα, ανάλογα με το μέγεθός τους και με την κατάσταση της αποχετευτικής μοίρας.

• 
  

• Η λιθίαση του ουροποιητικού συστήματος χωρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες:

  1. - Λιθίαση Νεφρού video video2
  2. - Λιθίαση Ουρητήρα video video2
  3. - Λιθίαση Ουροδόχου κύστης
  4. - Λιθίαση Ουρήθρας

   

• Ως νεφρολιθίαση χαρακτηρίζεται η παρουσία λίθων στην ανώτερη αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος. Οι λίθοι αποτελούνται από κρυστάλλους που υπάρχουν φυσιολογικά στα ούρα. Ο λίθος μπορεί να βρίσκεται σε κάλυκα του νεφρού, στην πύελο του νεφρού ή να καταλαμβάνει πύελο και κάλυκες (κοραλλιοειδής λιθίαση). Όταν βρίσκεται σε κάλυκα συνήθως είναι ασυμπτωματικός. Όταν είναι στην πύελο, φράζει την έξοδο των ούρων από τον νεφρό προς τον ουρητήρα, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση ούρων υπό πίεση μέσα στον νεφρό. Αυτή η κατάσταση (αύξηση της ενδονεφρικής πίεσης) εκδηλώνεται με κωλικό του νεφρού που είναι και το κύριο σύμπτωμα της νεφρολιθίασης. Ο κωλικός του νεφρού είναι ένας έντονος και ανυπόφορος πόνος στην περιοχή του νεφρού, που δεν υποχωρεί σε κανένα σχεδόν παυσίπονο και συνοδεύεται από μετεωρισμό, τάση για εμετό και ενίοτε εμετό. Η θεραπεία είναι συντηρητική ή επεμβατική και εξαρτάται από τη μορφή, το μέγεθος, το βάρος, τη σύσταση του κάθε λίθου και την βλάβη που έχει προκαλέσει στο νεφρό.

• 
  

• Υπάρχουν περιπτώσεις που ο λίθος δεν μπορεί να προχωρήσει μέσα στον ουρητήρα και να σφηνωθεί σε κάποιο στενό σημείο του ουρητήρα, χωρίς δυνατότητα παραπέρα προώθησης. Στην περίπτωση αυτή, που η απόφραξη των ούρων είναι στο επίπεδο του ουρητήρα, συμμετέχει και ο ουρητήρας στον κωλικό (εκτός από τον κωλικό του νεφρού). Προκαλείται πόνος κατά μήκος του ουρητήρα, με αντανάκλαση πολλές φορές και στα γεννητικά όργανα, ιδίως στο σύστοιχο όρχι. Όταν δε ο λίθος είναι πολύ κοντά στην ουροδόχο κύστη, προστίθεται στα παραπάνω και ένα βασανιστικό αίσθημα συνεχούς επιθυμίας για ούρηση.

   

• Οι λίθοι της ουροδόχου κύστης μπορεί να είναι «ετερόχθονες» που κατέβηκαν από το νεφρό και δεν έγινε δυνατή η αποβολή τους και σε «αυτόχθονες» που δημιουργήθηκαν στην κύστη λόγω στάσης ούρων. Λόγω όμως της ύπαρξης του ξένου σώματος (λίθου) μέσα στην κύστη υπάρχουν ερεθιστικά από την κύστη συμπτώματα, όπως συχνουρία,  τσούξιμο στην ούρηση και αιματουρία. Μερικές φορές δε όταν ο λίθος πηγαίνει προς την έξοδο των ούρων (έσω στόμιο ουρήθρας), η ούρηση μπορεί να γίνεται με διακοπές. Η θεραπεία είναι επεμβατική ή χειρουργική σε περίπτωση ύπαρξης πολύ μεγάλου λίθου.

• 
  

• Στην περίπτωση λιθίασης της ουρήθρας, πρόκειται συνήθως για λίθους της ανώτερης αποχετευτικής μοίρας που σφηνώθηκαν στην ουρήθρα, η ούρηση είναι σχεδόν αδύνατη λόγω απόφραξης της ουρήθρας και οδηγεί σε οξεία επίσχεση ούρων. Τα συμπτώματα είναι έντονη δυσουρία και απαιτείται άμεση αντιμετώπιση. Σε περίπτωση που ο λίθος αναπτυχθεί σε κόλπωμα της ουρήθρας η αντιμετώπιση είναι χειρουργική (αφαίρεση του κολπώματος).

• 
  

• Ανάλογα με τη χημική τους σύσταση, διακρίνουμε τους ουρόλιθους στα παρακάτω είδη, με τη συχνότητα που τους συναντάμε:

  1. 1.Λίθοι οξαλικού ασβεστίου 30%-35% 
  2. 2.Λίθοι φωσφορικού ασβεστίου 5%-10% 
  3. 3.Μικτοί (οξαλικού και φωσφορικού Ca) 35%-40% 
  4. 4.Εναμμώνιου φωσφ. μαγνησίου (φλεγμονώδεις) 10%-15% 
  5. 5.Λίθοι ουρικού οξέως 8%-10% 
  6. 6.Λίθοι κυστίνης 2%-3%

   

• Η γνώση της χημικής σύστασης των ουρολίθων έχει μεγάλη σημασία για τη θεραπευτική αντιμετώπιση, αλλά και για την πρόληψη της κάθε περίπτωσης.
  Η θεραπεία της ουρολιθίασης, αναλόγως με την περίπτωση και με το είδος της λιθίασης, είναι:

  2. >Συντηρητική-φαρμακευτική: Μπορεί να εφαρμοστεί στους φλεγμονώδεις λίθους, στους ουρικούς λίθους και στους λίθους από κυστίνη, που, και οι τρεις αυτές κατηγορίες μαζί, αντιπροσωπεύουν το 1/4 των λιθιάσεων. Συντηρητικά επίσης πρέπει να αντιμετωπιστούν και οι υπόλοιποι λίθοι όταν δεν προκαλούν απόφραξη, δεν κάνουν συχνούς και έντονους κωλικούς και το μέγεθος τους είναι τέτοιο ώστε να δίνει ελπίδες αυτόματης αποβολής τους.
  2. >Εξωσωματική λιθοτριψία (ESWL): Αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση στην αντιμετώπιση της ουρολιθίασης και έχει αντικαταστήσει κατά 95% τη χειρουργική θεραπεία των λίθων του ανώτερου ουροποιητικού (νεφρών-ουρητήρων) με καταπληκτικά αποτελέσματα.
  1. >Διαδερμική νεφρολιθοθρυψία (PCNL) που όμως οι ενδείξεις της έχουν περιοριστεί μόνο σε μεγάλους λίθους των νεφρών σε συνδυασμό με την εξωσωματική λιθοτριψία.
  2. >Ενδοσκοπική (URS): Αφορά κυρίως στους λίθους της ουροδόχου κύστεως, αλλά και σε μερικούς λίθους ουρητήρων, που δεν στάθηκε δυνατό να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοτριψία.
  1. >Χειρουργική, η οποία έχει περιοριστεί σήμερα σε λιγότερο από το 5% των περιπτώσεων, και χρησιμοποιείται εκεί που όλες οι προηγούμενες μέθοδοι δεν μπορούν να δώσουν λύση.

   

• Στις διάφορες γεωγραφικές ζώνες παρουσιάζονται διαφορετικά ποσοστά λιθίασης. Αυτό οφείλεται στη διαφορά των κλιματολογικών συνθηκών και την περιεκτικότητα του πόσιμου νερού σε ιχνοστοιχεία (π.χ. ασβέστιο, μαγνήσιο). Στα πολύ θερμά κλίματα και λόγω της μεγάλης εφίδρωσης τα ούρα είναι πολύ πυκνά με αποτέλεσμα το αυξημένο σχηματισμό λίθων. Αυτό βέβαια έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι η μαύρη φυλή παρόλο που ζει σε θερμά κλίματα σπάνια παρουσιάζει νεφρολιθίαση. Ο άτακτος τρόπος ζωής και η μείωση της σωματικής δραστηριότητας, η κληρονομικότητα, (πχ. η λιθίαση από κυστίνη είναι σαφώς κληρονομική γενετική ανωμαλία), καθώς και ένας μεγάλος αριθμός συνοδών παθήσεων μπορεί να είναι αιτία σχηματισμού λίθων. Η διατροφή, κατανάλωση ζωικού λευκώματος (κρέας, αυγά, ψάρι) και λίπους, η έλλειψη βιταμίνης Α από τον οργανισμό, και η αυξημένη παραγωγή βιταμίνης D, η μειωμένη λήψη υγρών είναι από του βασικούς παράγονται εμφάνισης της πάθησης. Είναι χαρακτηριστική η παρατήρηση, ότι η συχνότητα της λιθίασης αυξήθηκε σταθερά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, με εξαίρεση τις περιόδους του 1ου και 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, γεγονός που αποδόθηκε στην αλλαγή της διατροφής με τη μείωση των ζωικών λευκωμάτων στη διάρκεια των πολέμων.
  

• Οι διατροφικές συνήθειες έχουν συζητηθεί πολύ σε σχέση με τη λιθίαση, κυρίως σε ότι αφορά τη μεγάλη κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, οξαλικών,  βιομηχανοποιημένων σακχάρων,  πουρινών,  λίπους,  ζωικών πρωτεϊνών, καθώς επίσης και τη χαμηλή πρόσληψη ινών ή βιταμίνης B6. Θα πρέπει όμως να διευκρινιστεί ότι ανάλογα με την σύσταση των λίθων είναι το διαιτολόγιο που θα πρέπει να ακολουθήσει ο ασθενής.

   

• Υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες και μέτρα που μπορούν και πρέπει να εφαρμόζονται για την πρόληψη όλων των λιθιάσεων, ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Το βασικότερο η λήψη άφθονων υγρών, κυρίως νερού, που να εξασφαλίζουν αποβολή ούρων πάνω από 2 λίτρα ημερησίως. Αυτό σημαίνει, ανάλογα και με τις κλιματολογικές συνθήκες, ότι ένας ασθενής με λιθιασική προδιάθεση πρέπει να καταναλίσκει τουλάχιστον πάνω από 3 λίτρα νερού ημερησίως. Ένα άλλο μέτρο είναι ο περιορισμός των τροφών που περιέχουν πολύ ασβέστιο, κυρίως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς και των πλούσιων σε οξαλικά τροφών όπως ορισμένα λαχανικά, φρούτα κλπ. και υγρών, όπως κακάο, σοκολάτες, τσάι κλπ.

• 
  

• Συνοψίζοντας λοιπόν άτομα με λιθισιακή προδιάθεση θα πρέπει να αποφεύγουν την μεγάλη κατανάλωση τροφών και ροφημάτων όπως:

  1. - Ζωικά λευκώματα (κρέας, ψάρι, αυγά)
  2. - Τροφές πλούσιες σε νάτριο (αλάτι)
  3. - Τροφές πλούσιες σε κάλιο
  4. - Τροφές πλούσιες σε ασβέστιο (γαλακτοκομικά προϊόντα)
  5. - Τροφές πλούσιες σε οξαλικά (παντζάρια, σπανάκι, φράουλες, δημητριακά κλπ)
  6. - Ροφήματα πλούσια σε οξαλικά (κακάο, τσάι, σοκολάτα κλπ)
  7. - Ανθρακούχα αναψυκτικά – Αλκοόλ (μπύρα, κρασί, καφέ κλπ)
  Η νεφρολιθίαση αποτελεί μια πολυπαραγοντική διαταραχή αλλά στη σημερινή εποχή υπάρχει η δυνατότητα αντιμετώπισης της λιθίασης με διάφορες μεθόδους και με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Τα μέτρα και η θεραπευτική αγωγή είναι διαφορετικά για την κάθε περίπτωση και θα πρέπει να εφαρμοστούν με τις οδηγίες του θεράποντα γιατρού.
•